Niet-industriële wandtegels
13/11/2015 door Barbara Laan
Tijdens ons bezoek aan het huis ‘De Bijlakker’ in Laren vielen de grote hoeveelheden wandtegels in het huis direct op. Bij binnenkomst in de vestibule zijn dezelfde tegels toegepast als in de garderobe naast de voordeur van het huis van de Singers ‘De Wilde Zwanen’, waar nu het Singermuseum is gevestigd. Beide huizen zijn ontworpen door de architect Hanrath. Wij vroegen tegelexpert Johan Kamermans, werkzaam bij het Tegelmuseum in Otterlo, naar zijn mening over de betegelingen.
Tekst: Johan Kamermans 6 november 2015
De tegels zijn allemaal gemaakt in het formaat 13×13 cm, niet-industriële tegels dus. De tegels in de vestibule komen overeen met een tegelveld van keramiek in tinglazuur in de collectie van het Tegelmuseum in Otterlo. Het heeft een centraal decor zonder omlijsting met hoekmotieven, gemaakt te Harlingen circa 1890-1930. Het decor zelf is 17de-eeuws, maar de Harlinger tegelbakkerij van de familie Tjallingii heeft dit decor vanaf circa 1890 opnieuw in de catalogus opgenomen (nr. 1 in de serie I.O.D. imitatie Oud Delfts). Het decor komt blijkbaar ook voor in de Bedrijfscollectie Tichelaar (met nr. 454). Heel opmerkelijk is het afsluitende randje, met een gegolfde bovenrand. Dat is wellicht een eenmalige bestelling geweest, deze rand komt niet voor in het overzicht van Jan Pluis, De Nederlandse tegel uit 2013.
Ook in de keuken zijn grote hoeveelheden wandtegels toegepast. In de nis achter het fornuis zijn drie betegelde wanden met Bijbelse voorstellingen, afkomstig uit een van de beide Utrechtse tegelfabrieken, circa 1860-1920. De tegels uit deze fabrieken zijn herkenbaar aan de karakteristieke uitvoering van het hoekmotief, een ‘ossenkop’ met rechte hoeken, en aan de uitvoering van het tekstvak. De voorstellingen zelf kunnen op deze manier al in de 18de eeuw in Rotterdam uitgevoerd zijn; in Utrecht kwamen in de 19de eeuw grote collecties werktekeningen van oudere, opgeheven tegelfabrieken samen. Het Tegelmuseum heeft zelf ook een mooi veld met Utrechtse bijbeltegels, gevuld met voorstellingen die overigens niet allemaal overlappen met die in het huis De Bijlakker.
Wel zijn in beide voorbeelden twee tableaus van zes tegels in het ensemble van bijbeltegels opgenomen met voorstellingen van een koppel van kat en hond. Deze komen vanaf de 18de eeuw veel voor in de achterwand van de haard. Kat en hond zijn bij uitstek de dieren die tot het huiselijk leven worden toegelaten. De hond geldt als bewaker van huis en haard, de kat houdt het huis vrij van muizen en ratten. In de collectie van het museum zitten wat vroegere tableaus met hetzelfde ontwerp, gedateerd tussen 1800-1850, maar ze werden zeker tot rond 1900 gemaakt. Rechts onder, direct naast de poten van de hond: een voorstelling van de genezing van de verlamde bij de schone poort (Hand. 3:3-8), een voorbeeld van een tafereel dat ook op een van de tegels in het museum voorkomt.
